Ματθαίος 5

Η επί του Όρους Ομιλία

(Ματθαίος 5-7)

5

ΜΑΤΘΑΙΟΣ 5

Και όταν είδε τα πλήθη, ανέβηκε στο όρος και, αφού κάθισε, τον πλησίασαν οι μαθητές του. 2 Και τότε άνοιξε το στόμα του και τους δίδασκε λέγοντας:

Οι Μακαρισμοί

(Λκ. 6:20-23)

3 «Μακάριοι οι φτωχοί στο πνεύμα[1],

γιατί δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών.

4 Μακάριοι όσοι πενθούν[2],

γιατί αυτοί θα παρηγορηθούν.

5 Μακάριοι οι πράοι,

γιατί αυτοί θα κληρονομήσουν τη γη [3].

6 Μακάριοι όσοι πεινούν και διψούν τη δικαιοσύνη[4],

γιατί αυτοί θα χορταστούν.

7 Μακάριοι οι ελεήμονες,

γιατί αυτοί θα ελεηθούν.

8 Μακάριοι οι καθαροί στην καρδιά[5],

γιατί αυτοί θα δουν το Θεό.

9 Μακάριοι οι ειρηνοποιοί[6],

γιατί αυτοί θα κληθούν[7] γιοι Θεού.

10 Μακάριοι οι καταδιωγμένοι εξαιτίας δικαιοσύνης[8],

γιατί δική τους είναι η βασιλεία των ουρανών.

11 Μακάριοι είστε, όταν σας βρίσουν και σας καταδιώξουν

και πούνε κάθε κακό[9] πράγμα εναντίον σας,

λέγοντας ψέματα εξαιτίας μου.

12 Χαίρετε[10] και αγαλλιάζετε[11],

γιατί ο μισθός σας είναι πολύς στους ουρανούς.

Γιατί έτσι καταδίωξαν τους προφήτες

που ήταν πριν από εσάς».

Το αλάτι και το φως

(Μκ. 9:50, Λκ. 14:34-35)

13 «Εσείς είστε το αλάτι της γης. Αν όμως το αλάτι αλλοιωθεί, με τι θα ξαναγίνει αλμυρό; Σε τίποτα δεν αξίζει πια παρά μόνο, αφού πεταχτεί έξω, να καταπατιέται από τους ανθρώπους. 14 Εσείς είστε το φως του κόσμου. Δε δύναται πόλη να κρυφτεί, όταν βρίσκεται πάνω σε όρος. 15 Ούτε ανάβουν λύχνο και τον θέτουν κάτω από το μόδι[12], αλλά πάνω στο λυχνοστάτη και έτσι λάμπει σε όλους όσοι είναι μέσα στην οικία. 16 Έτσι ας λάμψει το φως σας μπροστά στους ανθρώπους, για να δουν τα καλά σας έργα και να δοξάσουν τον Πατέρα σας που είναι στους ουρανούς».

Ο Νόμος

17 «Μη νομίσετε ότι ήρθα να καταλύσω το νόμο ή τους προφήτες. Δεν ήρθα να καταλύσω, αλλά να συμπληρώσω[13]. 18 Γιατί αλήθεια σας λέω: ωσότου παρέλθει[14] ο ουρανός και η γη, ένα γιώτα[15] ή μια κεραία[16] δε θα παρέλθει από το νόμο, ωσότου όλα γίνουν. 19 Όποιος λοιπόν παραβεί[17] μία από τις πολύ μικρές αυτές εντολές και διδάξει έτσι τους ανθρώπους, πολύ μικρός[18] θα κληθεί[19] στη βασιλεία των ουρανών. Όποιος όμως τις εφαρμόσει και τις διδάξει, αυτός μεγάλος θα κληθεί στη βασιλεία των ουρανών. 20 Γιατί σας λέω ότι αν δεν περισσέψει[20] η δικαιοσύνη[21] σας περισσότερο εκείνης των γραμματέων και των Φαρισαίων, δε θα εισέλθετε στη βασιλεία των ουρανών».

Η οργή

21 «Ακούσατε ότι ειπώθηκε στους αρχαίους: Μη φονεύσεις, και, “όποιος φονεύσει θα είναι ένοχος στο δικαστήριο”[22]. 22 Εγώ όμως σας λέω ότι καθένας που οργίζεται με τον αδελφό του[23] ένοχος θα είναι στο δικαστήριο[24]. Και όποιος πει στον αδελφό του: “Ρακά”,[25] ένοχος θα είναι στο συνέδριο[26]. Όποιος όμως πει: “Μωρέ”,[27] ένοχος θα είναι για τη γέεννα[28] της φωτιάς. 23 Αν προσφέρεις, λοιπόν, το δώρο σου πάνω στο θυσιαστήριο κι εκεί θυμηθείς ότι ο αδελφός σου έχει κάτι εναντίον σου, 24 άφησε εκεί το δώρο σου μπροστά στο θυσιαστήριο και πήγαινε, πρώτα συμφιλιώσου με τον αδελφό σου, και τότε έλα και πρόσφερε το δώρο σου.[29] 25 Να είσαι ευνοϊκός[30] με τον αντίδικό σου γρήγορα, ωσότου είσαι μαζί του στο δρόμο, μην τυχόν σε παραδώσει ο αντίδικος στον κριτή[31] και ο κριτής στο δεσμοφύλακα και ριχτείς στη φυλακή. 26 Αλήθεια σου λέω, δε θα εξέλθεις από εκεί, ωσότου αποδώσεις τον τελευταίο κοδράντη[32]»[33].[34]

Η μοιχεία

27 «Ακούσατε ότι ειπώθηκε: Μη μοιχέψεις. 28 Εγώ όμως σας λέω ότι καθένας που βλέπει γυναίκα, με σκοπό να επιθυμήσει αυτήν, ήδη μοίχεψε με αυτή μέσα στην καρδιά του.[35] 29 Και αν ο οφθαλμός σου ο δεξιός σε σκανδαλίζει, βγάλε τον και ρίξε τον μακριά από εσένα. Γιατί σε συμφέρει να χαθεί ένα από τα μέλη σου και να μη ριχτεί όλο το σώμα σου στη γέεννα. 30 Και αν το δεξί σου χέρι σε σκανδαλίζει, κόψε το εντελώς[36] και ρίξε το μακριά από εσένα. Γιατί σε συμφέρει να χαθεί ένα από τα μέλη σου και να μην πάει όλο το σώμα σου στη γέεννα».[37]

Το διαζύγιο

(Μτ. 19:9, Μκ. 10:11-12, Λκ. 16:18)

31 «Ειπώθηκε επίσης: Όποιος αποδιώξει[38] τη γυναίκα του ας της δώσει έγγραφο διαζυγίου.[39] 32 Κι εγώ σας λέω ότι καθένας που αποδιώχνει τη γυναίκα του εκτός από λόγο πορνείας[40]/[41] την κάνει να μοιχευτεί[42]. Και όποιος νυμφευτεί αποδιωγμένη, μοιχεύεται[43]».[44]

Οι όρκοι

33 «Πάλι ακούσατε ότι ειπώθηκε στους αρχαίους: Μην επιορκήσεις[45], αλλά να αποδώσεις στον ΚΥΡΙΟ τους όρκους σου[46]. 34 Εγώ όμως σας λέω να μην ορκιστείτε καθόλου.[47] Μήτε στον ουρανό, γιατί είναι θρόνος του Θεού· 35 μήτε στη γη, γιατί είναι υποπόδιο των ποδιών του· μήτε στα Ιεροσόλυμα, γιατί είναι πόλη του μεγάλου βασιλιά· 36 μήτε στο κεφάλι σου να ορκιστείς, γιατί δε δύνασαι μία τρίχα να κάνεις λευκή ή μαύρη.[48] 37 Ας είναι λοιπόν ο λόγος σας, ναι και να εννοεί ναι, όχι και να εννοεί όχι[49]. Ενώ ό,τι είναι περισσότερο από αυτά προέρχεται από τον Πονηρό[50]».

Τα αντίποινα

(Λκ. 6:29-30)

38 «Ακούσατε ότι ειπώθηκε: Οφθαλμός αντί για οφθαλμό και δόντι αντί για δόντι.[51] 39 Εγώ όμως σας λέω να μην αντισταθείτε στον κακό άνθρωπο· αλλά σε όποιον σε χαστουκίζει στο δεξί μέρος του σαγονιού σου στρέψε του και το άλλο.[52] 40 Και σ’ αυτόν που θέλει να δικαστεί μ’ εσένα και να πάρει το πουκάμισό σου άσε του και το πανωφόρι.[53] 41 Και με όποιον σε αγγαρέψει ένα μίλι, πήγαινε μαζί του δύο.[54] 42 Σ’ όποιον σου ζητάει δώσε,[55] και αυτόν που θέλει από εσένα να δανειστεί μην τον αποστραφείς[56]».

Αγάπη για τους εχθρούς

(Λκ. 6:27-28, 32-36)

43 «Ακούσατε ότι ειπώθηκε: Να αγαπήσεις τον πλησίον σου[57] και να μισήσεις τον εχθρό σου[58]. 44 Εγώ όμως σας λέω, αγαπάτε τους εχθρούς σας[59] και προσεύχεστε για όσους σας καταδιώκουν, 45 για να γίνετε γιοι του Πατέρα σας[60] που είναι στους ουρανούς, γιατί τον ήλιο του τον ανατέλλει πάνω σε κακούς και καλούς[61] και βρέχει πάνω σε δίκαιους και άδικους. 46 Γιατί αν αγαπήσετε όσους σας αγαπούν, ποιο μισθό[62] θέλετε να έχετε; Και οι τελώνες[63] το ίδιο δεν κάνουν; 47 Και αν χαιρετήσετε[64] τους αδελφούς σας[65] μόνο, τι περισσότερο κάνετε; Και οι εθνικοί[66] το ίδιο δεν κάνουν; 48 Να είστε λοιπόν εσείς τέλειοι[67] όπως ο Πατέρας σας ο ουράνιος είναι τέλειος[68]».[69]

---

[1] 3 Μακάριοι οι φτωχοί στο πνεύμα Αλλιώς: Μακάριοι οι φτωχοί ως προς το πνεύμα. Εννοεί: Μακάριοι όσοι συναισθάνονται την πνευματική τους φτώχεια.

[2] 4 όσοι πενθούν. “Όσοι πενθούν, εννοεί όχι εκείνους που απλώς πενθούν, αλλά εκείνους που πενθούν για τις αμαρτίες τους” (Ζιγαβηνός).

[3] 5 γη. Άλλη ερμηνεία: χώρα. Εννοώντας τη γη του Ισραήλ. Ο Ιησούς μνημονεύει τον Ψαλμό 37:11, όπου από τα συμφραζόμενα φαίνεται ότι οι πράοι είναι οι πράοι της γης του Ισραήλ. Η λέξη “έρετς” στα εβραϊκά μπορεί να μεταφραστεί είτε “γη” είτε “χώρα”, ανάλογα με τα συμφραζόμενα. Βεβαίως θα μπορούσε τυπολογικά να αναφερθεί και στη Νέα Ιερουσαλήμ, όπως αναφέρεται στο Εβραίους 11:9-10.

[4] 5,10 δικαιοσύνη Εννοείται η δικαιοσύνη που έχει ως βάση και αιτία της το θέλημα του Θεού, όχι απλώς η ανθρώπινη δικαιοσύνη. Αλλιώς: ευσέβεια

[5] 8 οι καθαροί στην καρδιά. “Αυτός που έχει καθαρίσει την καρδιά του από κάθε διάθεση πάθους, βλέπει την εικόνα της θείας φύσεως μέσα στη δική του ομορφιά. Γιατί η καθαρότητα της ψυχής είναι ικανή να αντανακλά το Θεό μέσω του εαυτού της” (Αθανάσιος). “Γιατί όπως ακριβώς ο καθρέφτης, όταν είναι καθαρός, τότε μπορεί να δεχτεί την εξωτερική όψη, έτσι και η καθαρή ψυχή δέχεται το θέαμα του Θεού” (Θεοφύλακτος).

[6] 9 ειρηνοποιοί. “Ειρηνοποιός είναι εκείνος που δίνει ειρήνη στον άλλο. Αλλά δεν μπορεί κανείς να παράσχει στον άλλο εκείνο που ο ίδιος δεν έχει” (Γρηγόριος Νύσσης).

[7] 9 θα κληθούν Αλλιώς: θα καλεστούν, θα ονομαστούν

[8] 10 εξαιτίας δικαιοσύνης. “Δηλαδή εξαιτίας της αρετής, της προστασίας των άλλων, της ευσέβειας” (Χρυσόστομος). “Δικαιοσύνη, λοιπόν, τώρα ονόμασε γενικά όλη την αρετή” (Ζιγαβηνός). Δικαιοσύνη ονομάζεται αυτή που έχει ως βάση της την πίστη στο Θεό και επέρχεται ως συνέπεια αυτής, δεν αναφέρεται απλώς στην ανθρώπινη κοσμική δικαιοσύνη.

[9] 11 κακό Κείμενο: πονηρό

[10] 12 Χαίρετε. Η χαρά δεν είναι μόνο συναίσθημα, αλλά και καθήκον του Χριστιανού (Βλέπε Φιλιππησίους 4:4). Και στις αντιξοότητες είναι η χαρά ο ύψιστος βαθμός και το ισχυρό νεύρο της υπομονής.

[11] 12 αγαλλιάζετε. Το ρήμα σημαίνει “σκιρτώ, χαίρομαι πάρα πολύ”, ώστε και οι άλλοι να αντιλαμβάνονται τη χαρά μας.

[12] 14 μόδι: μετρικό σκεύος σιτηρών.

[13] 17 συμπληρώσω Εννοεί να ολοκληρώσει την κατανόηση του Νόμου και των Προφητών, να φέρει σε τελειότητα αυτήν την κατανόηση, όχι να τους αχρηστέψει, όπως τόσο συχνά ερμηνεύεται. Έτσι θα μπορέσουμε πιο αποτελεσματικά να είμαστε και να κάνουμε ό,τι ο Νόμος και οι προφήτες λένε. Κείμενο: πληρώσαι Άλλη ερμ. εκπληρώσω

[14] 18 παρέλθει Αλλιώς: εξαφανιστεί, εκλείψει

[15] 18 ένα γιώτα. Ήταν το μικρότερο γράμμα της εβραϊκής αλφαβήτου.

[16] 18 κεραία Προέρχεται από τη λέξη “κέρας, κέρατο”. Είναι μια γραμμή πένας, μια κονδυλιά, μια μολυβιά που κάνει να διακρίνεται ένα εβραϊκό γράμμα από άλλο. Π.χ. Στα εβραϊκά το γράμμα ντάλετ (ד) που προφέρεται ως «ντ» διαφέρει ελάχιστα από το ρες (ר) που προφέρεται ως «ρ», ή το μπετ (ב) που προφέρεται ως «μπ ή β» από το καφ (כ) που προφέρεται ως «κ ή χ». Μόνο μια μικρή γραμμή, απόφυση, “κεραία”, τα κάνει να διαφέρουν. Άλλη ερμηνεία: γράμμα (Σάκκος).

[17] 19 παραβεί Κείμενο: λύσει

[18] 19 πολύ μικρός Κείμενο: ελάχιστος. Εννοεί “τελευταίος όλων, φαυλότατος, απορριμμένος, που σημαίνει ότι θα ριχτεί μέσα στην Κόλαση” (Ζιγαβηνός).

[19] 19 κληθεί Αλλιώς: ονομαστεί

[20] 20 αν δεν περισσέψει. “Ποιο είναι το περισσό; Το να μη οργιστείς μήτε να κοιτάξεις ακόλαστα σε γυναίκα” (Χρυσόστομος).

[21] 20 δικαιοσύνη Αλλιώς: ευσέβεια. “Εδώ δικαιοσύνη εννοεί όλη την αρετή” (Χρυσόστομος).

[22] 21 όποιος... δικαστήριο. Αυτά τα λόγια δεν είναι άμεση παράθεση λόγων του Νόμου, αλλά περίληψη της διδασκαλίας του.

[23] 22 με τον αδελφό του. Μερικά νεότερα χειρόγραφα προσθέτουν: “εική” = χωρίς λόγο.

[24] 22 δικαστήριο Ήταν κατώτερο δικαστήριο που απαρτιζόταν από επτά δικαστές και βρισκόταν σε κάθε πόλη του Ισραήλ.

[25] 22 Ρακά Σημαίνει: κούφιε. Εννοεί: χαζέ, άμυαλε”. Αυτό το ρακά δεν είναι μεγάλη βρισιά, αλλά μάλλον εκφράζει περιφρόνηση και αδιαφορία από κάποιον που τη λέει” (Χρυσόστομος).

[26] 22 συνέδριο. Ήταν το ανώτατο δικαστήριο, το «Σανχεντρίν», που το αποτελούσαν οι πρεσβύτεροι και οι αρχιερείς του Ισραήλ.

[27] 22 Μωρέ Αλλιώς: Ηλίθιε, βλάκα. Εδώ δεν υβρίζεται πλέον από περιφρόνηση εκείνος που είναι αδύνατος στο νου, αλλά υβρίζεται ο νοήμονας αδελφός από μίσος και κακία, και χαρακτηρίζεται μωρός, βλάκας. Η μετάφραση HRV το αποδίδει: "ασεβής", γιατί μωρός είναι ο ασεβής.

[28] 22,30 γέενα Τόπος έξω από την Ιερουσαλήμ όπου έκαιγαν τα σκουπίδια και τα πτώματα των κακούργων που θανάτωναν. Εννοεί: κόλαση

[29] 24 εδ. 23,24 Η έννοια των εδαφίων είναι: οποιοδήποτε έργο και αν πράττετε, ακόμη κι αν είναι το καλύτερο και αγιότερο και αναγκαιότερο, αφήστε οτιδήποτε μέχρις ότου συνδιαλλαγείτε. “Δεν είπε αφού το προσφέρετε ή πριν να το προσφέρετε, αλλά ενώ αυτό το δώρο βρίσκεται πάνω στο θυσιαστήριο και έχει ήδη αρχίσει η θυσία... στέλνει τον αδελφό να συμφιλιωθεί... θέλοντας να δείξει ότι εκτιμά πολύ την αγάπη και αυτή τη θυσία τη θεωρεί μέγιστη... και θέτει επιπλέον απαραίτητη ανάγκη τη συμφιλίωση” (Χρυσόστομος). “Ο λόγος απευθύνεται απροσδιόριστα και προς εκείνον που αδίκησε και προς εκείνον που έπαθε το κακό. Και αν μεν έπαθες κακό, άφησέ του την αδικία και συγχώρησέ τον. Αν πάλι αδίκησες, θεράπευσε την αδικία, και τίποτε να μην παραλείψεις από όσα φέρνουν σε συμφιλίωση” (Ζιγαβηνός).

[30] 25 Να είσαι ευνοϊκός. “Να δέχεσαι μάλλον να αδικείσαι, αυτό σημαίνει ‘να είναι ευνοϊκός’” (Παλιό σχόλιο του Migne).

[31] 25 κριτή Αλλιώς: δικαστή

[32] 26 κοδράντη. "Ο κοδράντης είναι δύο λεπτά. Είναι το τέταρτο του ασσαρίου". (Θεοφύλακτος)

[33] 26 δε θα εξέλθεις... κοδράντη. Το χωρίο πρέπει να ληφθεί μεταφορικά, αλλά οι μεταφορές δεν πρέπει να τραβιούνται στα άκρα και να συνάγονται συμπεράσματα που το ιερό κείμενο δεν αναφέρει. Η φράση δείχνει ότι πρόκειται για χρέος που δεν εξοφλήθηκε. Τίποτε δε λέγεται για το αν είναι ή δεν είναι δυνατή μέσα στη φυλακή η αποπληρωμή του.

[34] 26 εδ. 25,26 Ο Ιησούς επιμένει στη συμφιλίωση. Στα εδάφια 23,24 υποδεικνύεται ότι η συμφιλίωση επιβάλλεται από αγάπη. Στα εδάφια 25,26 προβάλλεται ως λόγος της συμφιλίωσης η αποφυγή βαριάς δυστυχίας. Η παραβολή υπονοεί ότι όπως σπεύδει κανείς να συμβιβαστεί με κάποιον δανειστή, έτσι τον συμφέρει και να συμφιλιωθεί με κάποιον που έχει διαφορές.

[35] 28 εδ.28 Ο πιστός έχει “το νου του Χριστού” (Α΄ Κορ.2:15) και δεν τρέφει ενδομύχως ακατάλληλα σεξουαλικά συναισθήματα, επιθυμίες, ορμές και λαγνεία. Αν το κάνει, τότε θα υποκύψει στους πειρασμούς που διεγείρονται, θα επιτρέψει στις σεξουαλικές φαντασιώσεις να προκαλέσουν ανάρμοστο έλεγχο στη ζωή του και τελικά θα γίνει δούλος σε λαθεμένη σεξουαλική συμπεριφορά, όπως είναι η μοιχεία, η πορνεία και η ομοφυλοφιλία (Μ.Ι.Σ.)

[36] 30 κόψε το εντελώς. Κείμεν: έκκοψον αυτήν. “Και δεν είπε κόψε, αλλά κόψε το εντελώς, κάνοντας να φανεί ο ολοκληρωτικός διαχωρισμός” (Ζιγαβηνός).

[37] 30 εδ. 29,30 “Γιατί λέει, αν κάποιον τόσο αγαπάς, που είναι σαν να έχει το ρόλο του δεξιού οφθαλμού ή νομίσεις ότι είναι τόσο χρήσιμος ώστε να έχει τη θέση του χεριού, αλλά βλάπτει την ψυχή σου, αυτούς να αποκόψεις” (Χρυσόστομος).

[38] 31 αποδιώξει Κείμενο: απολύση Αλλιώς: αποβάλει

[39] 31 εδ. 31 Η διάταξη του Δευτερονομίου 24:1-3 που αναφέρει ο Ιησούς δε θεσμοθετεί το διαζύγιο, αλλά διαπραγματεύεται τη συνήθεια που υπήρχε τότε. Προβαίνει σε καθορισμούς που έχουν σκοπό να το περιορίσουν και να αποκλείσουν την κατάχρησή του. Στο Δευτερονόμιο ως λόγος διαζυγίου αναφέρεται “αν η γυναίκα του δε βρει χάρη στην παρουσία του, γιατί βρήκε σ’ αυτήν άσχημο πράγμα”. Αφηνόταν στην εκτίμηση του άντρα να ορίσει το άσχημο πράγμα. Η σχολή του Σαμαΐ ως “άσχημο πράγμα” δεχόταν μόνο την αιτία της πορνείας (δηλαδή ασέλγεια, σεξουαλική ανηθικότητα, λέξη ευρύτερη από τη λέξη “μοιχεία”). Η άλλη μεγάλη ραβινική σχολή του Χιλέλ θεωρούσε ότι οποιαδήποτε αιτία μπορούσε να είναι λόγος διαζυγίου, ακόμη και αν η γυναίκα έκαιγε το φαγητό. Ο ραβίνος Ακίβα θεωρούσε ότι επιτρεπόταν στον άντρα το διαζύγιο σε περίπτωση που άλλη γυναίκα ωραιότερη από τη δική του του άρεσε.

[40] 32 πορνεία. Εννοείται γενικά η σεξουαλική ανηθικότητα, οι σεξουαλικές σχέσεις έξω από τα δεσμά του γάμου, όπως είναι οι προγαμιαίες σχέσεις. Είναι διαφορετική από τη μοιχεία, που νοείται η σεξουαλική σχέση ενός παντρεμένου ατόμου με άτομο που δεν είναι σύζυγός του. Δε σημαίνει μόνο τη σεξουαλική συνεύρεση με πληρωμή, όπως εννοείται σήμερα. Η περίπτωση που αναφέρει εδώ ο Ιησούς είναι ότι, όταν κατά την πρώτη νύχτα του γάμου η γυναίκα δε βρισκόταν παρθένος, τη θεωρούσαν “πόρνη”, δηλαδή ότι είχε προγαμιαίες σχέσεις. Συνεπώς μπορούσε ο σύζυγος να τη διώξει και να μην της δώσει “βιβλίον αποστασίου”, δηλαδή έγγραφο διαζυγίου. Το έγγραφο διαζυγίου το έδιναν στην περίπτωση που η γυναίκα δεν είχε υποπέσει σε πορνεία ή σε μοιχεία, αλλά για λόγο διαφορετικό ο άντρας της ήθελε να τη χωρίσει. Σε περίπτωση μοιχείας ο Νόμος προέβλεπε θάνατο με λιθοβολισμό (Δευτ. 22:22). Το έγγραφο του διαζυγίου αποδείκνυε την αθωότητα της γυναίκας από την κατηγορία της πορνείας ή της μοιχείας, για την οποία θα μπορούσε να κατηγορηθεί. Συνεπώς, η γυναίκα με έγγραφο διαζυγίου ήταν ελεύθερη να παντρευτεί όποιον ήθελε.

[41] 32 εκτός από λόγο πορνείας. Ο Ιησούς επιτρέπει το διαζύγιο μόνο σε περίπτωση που η σύζυγος είχε προγαμιαίες ή άλλες αθέμιτες σεξουαλικές σχέσεις. Σ’ αυτό συμφωνούσε με τη σχολή του ραβίνου Σαμαΐ.

[42] 32 την κάνει να μοιχευτεί. Κείμενο: ποιεί αυτήν μοιχευθήναι. Εννοεί: γιατί τη σπρώχνει να νυμφευτεί με άλλο άντρα. Την εποχή του Ιησού Χριστού δύσκολα μια γυναίκα μπορούσε να ζήσει μόνη της. Εξαρτιόταν οικονομικά από τον άντρα, είτε ήταν ο πατέρας της είτε ο σύζυγός της. Συνεπώς, η διαζευγμένη γυναίκα ήταν αναγκασμένη να νυμφευτεί, για να έχει τα αναγκαία προς το ζην. Πιστεύουμε ότι σ’ αυτήν την περίπτωση η αμαρτία της μοιχείας, που αναγκαστικά διαπράττει η γυναίκα, για να μπορέσει να ζήσει, βαρύνει τον άντρα που τη χωρίζει.

Ας έχουμε όμως υπόψη και την άποψη του Ζιγαβηνού: “Επειδή αυτά, λοιπόν, (ο Χριστός) νομοθέτησε, σωφρονίζει και τη γυναίκα. Γιατί, αφού εκείνη ακούσει ότι, αν χωρίσει, κανείς δε θα την νυμφευτεί, θα δείξει στοργή προς το δικό της άντρα και θα τον θεραπεύσει. Έτσι, αφού υπέβαλε στο έγκλημα της μοιχείας και εκείνον που χωρίς λόγο διώχνει την γυναίκα του και εκείνον που νυμφεύεται τη χωρισμένη από άλλον, σύσφιγξε την ειρήνη των συζύγων και περισσότερο επέτεινε το να μη μοιχεύουν”.

Κείμενο: ποιεί αυτήν μοιχευθήναι. Άλλη ερμηνεία: την κάνει να θεωρείται μοιχαλίδα. Το υποκείμενο της πρότασης είναι το ακόλαστο άτομο που περιγράφεται στα εδάφια 27-30, που συνεχώς κοιτάζει και αγγίζει άλλη γυναίκα που δεν είναι η γυναίκα του. Αν στη συνέχεια χωρίσει, απολύσει τη γυναίκα του, και δεν της δώσει έγγραφο διαζυγίου (Κείμενο: αποστάσιον) για το οποίο γίνεται λόγος στο Ματθαίος 5:31 και Δευτερονόμιο 24:1-4, που ισοδυναμεί με πιστοποιητικό αθωότητας για την αδικαιολόγητα χωρισμένη γυναίκα, ο άντρας αφήνει να εννοηθεί ότι η αιτία της αποβολής της είναι η μοιχεία από μέρους της. Μια αθώα γυναίκα που αποβλήθηκε δεν είναι σωστό να τη θεωρούν μοιχαλίδα. Είναι ο ακόλαστος άντρας της, που την απέβαλε για λόγο διαφορετικό από τη σεξουαλική απιστία, εκείνος που διαπράττει μοιχεία εναντίον της, και στη συνέχεια κάνει ώστε να τη θεωρούν μοιχαλίδα. Επιπλέον, το άτομο που θα ήθελε να παντρευτεί μια τέτοια γυναίκα, επίσης τη θεωρεί αδικαιολόγητα μοιχαλίδα. (The complete Wordstudy Dictionary of Spiros Zodhiates).

[43] 32 Και όποιος νυμφευτεί χωρισμένη, μοιχεύεται. Κείμενο: Και ος εάν απολελυμένην γαμήση, μοιχάται. Άλλη ερμηνεία: Και όποιος νυμφευτεί χωρισμένη θεωρείται μοιχός. Η λέξη “χωρισμένη” αναφέρεται σε μια αθώα γυναίκα που τη χώρισε αδικαιολόγητα ο ακόλαστος άντρας της και δεν της έδωσε έγγραφο διαζυγίου που να την αθωώνει και να διευκρινίζει ότι δεν είχε εξωσυζυγική σχέση. Σ’ αυτήν την περίπτωση, όποιος παντρευτεί μια τέτοια γυναίκα γίνεται στόχος επίκρισης από τους άλλους που τον θεωρούν μοιχό.

[44] 32 εδ. 32. Τα λόγια αυτού του εδαφίου απευθύνονται σε ήδη πιστούς. Αυτή η αρχή δεν εμποδίζει να παντρευτούν ή να νυμφευτούν ξανά οι πιστοί που έχουν διαζευχτεί πριν να πιστέψουν στον Ιησού Χριστό, εφόσον όλες οι αμαρτίες τους πριν από τη σωτηρία είναι συγχωρημένες, όταν λαμβάνει χώρα η μετάνοια. Κάθε ανύπαντρος κατά τη στιγμή της σωτηρίας του είναι ελεύθερος να παντρευτεί ή να νυμφευτεί (αλλά προφανώς μόνο με άλλο/-η πιστό/-ή – βλέπε Α’ Κορινθ. 7:39). (Μ.Ι.Σ.)

Έχουμε τη γνώμη ότι ο Ιησούς δεν δίνει ολοκληρωμένη διδασκαλία για όλες τις περιπτώσεις διαζυγίου, μιλώντας αυτά τα λόγια. Εδώ εγείρονται τα ερωτήματα, αν ένας χώρισε αδικαιολόγητα τη γυναίκα του ή μια γυναίκα τον άντρα της, το αθώο μέλος μπορεί να ξαναπαντρευτεί; Ή αν κάποιος χωρίσει τη γυναίκα του, εφόσον αυτή αποδεδειγμένα μοίχεψε εναντίον του, μπορεί να ξανανυμφευτεί; Έχουν δοθεί διαφορετικές απαντήσεις. Η πιο αυστηρή θεωρεί ότι όποιος χωρίσει τη γυναίκα του, εφόσον εκείνη υπέπεσε στην αμαρτία της μοιχείας, δεν μπορεί να ξανανυμφευτεί. Αυτή είναι η γνώμη του Αυγουστίνου και άλλων Πατέρων της Εκκλησίας, και επιβλήθηκε στη Δυτική Εκκλησία. Αλλά θα ήταν παράξενο να εννοούσε κάτι τέτοιο ο Ιησούς, εφόσον το διαζύγιο και ο δεύτερος γάμος κατά την εποχή του ήταν λογική συνέπεια το ένα του άλλου. Αλλιώς έγγραφο διαζυγίου δε δινόταν. Επιπλέον, αν εφαρμοζόταν ο νόμος σε περίπτωση μοιχείας, θα έπρεπε να λιθοβοληθεί ο μοιχός ή η μοιχαλίδα, οπότε ο θάνατος αυτομάτως επέφερε το δικαίωμα καινούργιου γάμου. Μερικοί υποστηρίζουν ότι την εποχή του Ιησού ο λιθοβολισμός σε περίπτωση μοιχείας είχε υποπέσει σε αχρηστία, οπότε είναι λογικό ο Ιησούς να επέτρεπε τον καινούργιο γάμο, εφόσον ο μοιχός θεωρούνταν από το Νόμο νεκρός. Επίσης, ο απ. Παύλος λέει: “Αλλά λέω στους άγαμους και στις χήρες, είναι καλό γι’ αυτούς να μείνουν όπως κι εγώ. Αν όμως δεν εγκρατεύονται, ας παντρευτούν, γιατί είναι καλύτερο να παντρευτεί κανείς παρά να πυρώνεται από επιθυμία” (Α΄ Κορ. 7:1-2). Είναι σκληρό και βιβλικά αδικαιολόγητο να επιβληθεί η αγαμία σ’ ένα αθώο μέλος που, εκτός από την αδικία της εγκατάλειψης και της προσβολής που υπέστη από τον ή τη μοιχό σύζυγό του, αναγκάζεται να παραμένει άγαμος διά βίου.

[45] επιορκώ: παραβαίνω τον όρκο μου.

[46] 33 να αποδώσεις... όρκους σου. Αυτή η φράση αποτελεί πιθανώς περίληψη της διαδεδομένης ερμηνείας των γραμματέων στα χωρία της Βίβλου που πραγματεύονται τον όρκο όπως Έξοδος 20:7, Λευιτ.19:12, Αριθμ. 30:3 και Δευτ.23:21-23.

[47] 34 Εγώ... καθόλου. Οι πρώτοι πιστοί καταλάβαιναν ότι ο Ιησούς δεν απαγόρευε απολύτως όλους τους όρκους, αλλά όλους τους μάταιους όρκους. Οι ραβίνοι της εποχής έκαναν το ίδιο. (Μ.Ι.Σ.) Η λέξη “καθόλου” που αναφέρει ο Κύριος αναφέρεται στους όρκους που περιγράφει αμέσως πιο κάτω. (Δηλαδή στον ουρανό, στη γη, στα Ιεροσόλυμα και στο κεφάλι κάποιου). Ο ίδιος ο Ιησούς ορκίστηκε υποτασσόμενος στο νόμο και απάντησε στο όρκο που τον υπέβαλε ο αρχιερέας (Λευιτικό 5:1, Ματθ. 26:63). Ο Παύλος όρκισε τους χριστιανούς της Θεσσαλονίκης (Α΄ Θεσ. 5:27). Βλέπε επίσης Εβραίους 6:13-18, Αποκ. 10:6. Ο Χριστιανός οφείλει να θεωρεί τον όρκο ως τη σπανιότατη και δικαιολογημένη εξαίρεση του αρχικού και αιώνιου κανόνα που είναι το μην ορκίζεται. Η εξαίρεση είναι δικαιολογημένη τότε μόνο όταν υπάρχει πνευματική ανάγκη να πειστούν οι αδελφοί σε κάποια σωτήρια αλήθεια. Η χρήση όμως του όρκου για κάποιο σαρκικό σκοπό είναι κατακριτέα (Δαμαλάς).

[48] 36 εδ.34β-36 Οι Ιουδαίοι ηθικολόγοι μερικές φορές δίδασκαν ότι μόνο οι όρκοι στους οποίους μνημονεύεται το όνομα του Θεού ή κάποιο μέρος του είναι δεσμευτικοί. Οι όρκοι τούς οποίους πραγματεύεται εδώ ο Ιησούς δε μνημονεύουν το όνομα του Θεού. Αυτούς τους όρκους λοιπόν οι Ιουδαίοι τους χρησιμοποιούσαν και τους αθετούσαν χωρίς καμιά τύψη. Αυτούς τους επιπόλαιους όρκους, ακόμη και σε περίπτωση που δεν επρόκειτο για ψευδορκία, ο Χριστός τούς απαγορεύει απόλυτα (Plummer).

[49] 37 ναι ναι, όχι όχι Εννοεί: ναι και να σημαίνει ναι, όχι και να σημαίνει όχι.

[50] 37 τον Πονηρό Σημαίνει: τον Κακό. Άλλη ερμ. το κακό. Στο εδ. 37 μπορεί να εννοεί το Σατανά ή το κακό.

[51] 38 Οφθαλμός αντί για οφθαλμό και δόντι αντί για δόντι. Από Έξοδο 21:24, Λευιτικό 24:20 και Δευτερονόμιο 19:21, όπου αναφέρονται αυτά τα εδάφια φαίνεται από τα συμφραζόμενα ότι ο Θεός δεν επιβάλλει την εκδίκηση, αλλά την ελέγχει και την περιορίζει. Η ανταπόδοση του κακού και η τιμωρία πρέπει να είναι ανάλογες με το έγκλημα. (Μ.Ι.Σ.)

[52] 39 εδ. 39 “Ας μην αμύνεται ο αδελφός. Γιατί αυτήν την αντίσταση εμπόδισε. Αλλά ας μακροθυμεί και ας υπομένει. Γιατί δε σβήνεται ο θυμός με το θυμό, όπως ακριβώς δε σβήνεται η φωτιά με τη φωτιά” (Χρυσόστομος). “Διατάζει όχι μόνο να μην αμύνεται κανείς, αλλά και μάλλον να παραδίνει τον εαυτό του σ’ αυτόν που τον χτύπησε και με την ανεξικακία και τη μεγαλοψυχία να τον αναχαιτίζει” (Ζιγαβηνός). “Καθόλου όμως δεν αποκλείει τη χρήση του λόγου προς εκείνον που συμπεριφέρεται άτοπα, αλλά μάλιστα προϋποθέτει ότι συμβαδίζει με την έλλειψη της αντίστασης και εξηγεί τους λόγους και τα αίτια της υποχώρησης, ότι δηλαδή αυτή δε γίνεται από φόβο αλλά από αγάπη. Γι’ αυτό και ο Σωτήρας το δούλο του αρχιερέα, που τον ράπισε από τυφλό ζήλο, τον νουθέτησε αμέσως (Δαμαλάς).

[53] 40 εδ. 40 Ο μωσαϊκός νόμος δεν επέτρεπε στο δανειστή να κατέχει το πανωφόρι (ιμάτιο) του δανειζόμενου παρά μόνο την ημέρα (Έξ. 22:26). Αυτό το τελευταίο προσδίδει μεγαλύτερη έμφαση στην προτροπή του Σωτήρα. (Owen). Ακόμη και το πανωφόρι, για το οποίο σε προστατεύει ο νόμος, δώσε το. “Γιατί όπως προηγουμένως διατάζει να νικούμε πάσχοντας, έτσι και εδώ να νικούμε με το να αφαιρούμε από τους εαυτούς μας περισσότερα απ’ ό,τι περίμενε ο πλεονέκτης” (Χρυσόστομος).

[54] 41 εδ. 41 Οι Ρωμαίοι στρατιώτες είχαν το δικαίωμα να επιβάλλουν στους Εβραίους να κουβαλήσουν τις αποσκευές τους για ένα μίλι, 1,5 περίπου χιλιόμετρα. “Το να σε αγγαρέψει σημαίνει αυτό, να σε σύρει άδικα και χωρίς κανένα λόγο και να σου συμπεριφερθεί υβριστικά. Αλλ’ όμως και γι’ αυτό να είσαι έτοιμος, ώστε περισσότερα να πάθεις απ’ ό,τι εκείνος θέλει να σου κάνει” (Χρυσόστομος).

[55] 42 Σ’ όποιον σου ζητάει δώσε. “Διατάζει να μη διακρίνουμε τον άξιο από τον ανάξιο. Γιατί, εφόσον ζητά, είναι κάποιος που έχει ανάγκη, όποιος και αν είναι. Επειδή και ο Θεός κατέληξε να δώσει όλα όσα χρειάζονται για τη σύσταση της ζωής, όμοια σε όλους τους ανθρώπους, και σε καλούς και σε κακούς, και σε πιστούς και σε άπιστους” (Ζιγαβηνός). Επίσης ο Αυγουστίνος απέδειξε ότι δε μας δίνεται η εντολή να δίνουμε οπωσδήποτε ό,τι μας ζητείται, αλλά σε καθέναν που μας ζητά. Μπορούμε να δώσουμε κάποιο σωτήριο λόγο ή να προσευχηθούμε γι’ αυτόν. Ο Χριστός δε συμφώνησε όταν του ζητήθηκε να παρέμβει στο μερισμό της κληρονομιάς, αλλά προέβηκε σε σωτήριο έλεγχο και απειλή (Λουκ. 12:13-15).

[56] 42 μην τον αποστραφείς. Αλλιώς: μην στρέψεις μακριά το πρόσωπό σου, μην τον αποκρούσεις, μην τον περιφρονήσεις

[57] 43 ο πλησίον Σημαίνει: ο κοντινός, ο γείτονας. Κατ’ επέκταση, ο συνάνθρωπος.

[58] 43 να μισήσεις τον εχθρό σου. Αυτή η εντολή δεν υπάρχει στο μωσαϊκό νόμο. Ήταν πιθανόν μια ερμηνεία που λανθασμένα έδιναν κάποιοι γραμματείς βασιζόμενοι σε μερικά εδάφια της Παλαιάς Διαθήκης.

[59] 44 αγαπάτε τους εχθρούς σας. Η εντολή δεν είναι να έχουμε καλά συναισθήματα για τους εχθρούς μας, αλλά να θέλουμε και να κάνουμε το καλό γι’ αυτούς, και ιδιαιτέρως να προσευχόμαστε γι’ αυτούς. (Μ.Ι.Σ.)

[60] 45 για να γίνετε γιοι του Πατέρα σας. “Γιοι του Θεού γίνονται όσοι ομοιώνονται με Αυτόν μέσω της αρετής, όσο είναι δυνατό στον άνθρωπο. Γιατί είναι χαρακτηριστική ιδιότητα του γιου να ομοιάζει με τον πατέρα του. Λέει, ‘για να γίνετε γιοι του Πατέρα σας’, όχι ως προς τη φύση αλλά στην ομοίωση, επειδή θ’ αγαπάτε τους εχθρούς σας” (Ζιγαβηνός). “Η αγάπη είναι η ουσία του Θεού. Η αγάπη που επεκτείνεται προς εχθρούς καθιστά εκείνον που αγαπά όμοιο με το Θεό περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Και αφού ο Υιός είναι η εικόνα του Πατέρα, αυτή η αγάπη κάνει τον άνθρωπο γιο του Θεού (Lagrange).

[61] 45 κακούς και καλούς Κείμενο: πονηρούς και αγαθούς

[62] 46 μισθό. Ως μισθό αναφέρει το βραβείο που επιφυλάσσεται από το Θεό (Grimm).

[63] 46 τελώνες: Ιουδαίοι φοροεισπράκτορες που εργάζονταν για λογαριασμό των Ρωμαίων κατακτητών. Γι’ αυτό ήταν πολύ μισητοί από τους συμπατριώτες τους, οι οποίοι τους θεωρούσαν προδότες και ιδιαίτερα αμαρτωλούς.

[64] 47 αν χαιρετίσετε. Ένδειξη ψυχρότητας είναι η αποφυγή του χαιρετισμού. Το να χαιρετά κανείς κάποιον εχθρό, μάλιστα με τις τρυφερές εκδηλώσεις του ανατολικού χαιρετισμού, ισοδυναμεί με το να τον συγχωρεί με όλη του την καρδιά (Lagrange).

[65] 47 αδελφούς σας. Εδώ εννοεί τους ομοεθνείς και ομογενείς τους Ισραηλίτες.

[66] 47 εθνικοί: οι μη Ισραηλίτες. Κατ’ επέκταση, οι ειδωλολάτρες, οι άπιστοι.

[67] 48 Να είστε λοιπόν εσείς τέλειοι. Όταν εκτελείτε το Νόμο, όπως εγώ τον εκτέλεσα, γίνεστε τέλειοι (Lagrange). Από τα συμφραζόμενα φαίνεται ότι εδώ υπονοείται ειδικά η τελειότητα στην αγάπη... Το να αγαπούμε όπως αγαπά ο Θεός είναι ηθική τελειότητα και προς αυτήν την τελειότητα λέει ο Χριστός να αποβλέπουμε (Plummer).

[68] 48 όπως ο Πατέρας σας ο ουράνιος είναι τέλειος. Η ομοιότητα αυτή του ανθρώπου με το Θεό πρέπει να λαμβάνεται πάντοτε με τη σχετική έννοια. “Δεν παραγγέλλει το ευαγγέλιο να συγκρίνεται η ανθρώπινη με τη θεία φύση, αλλά με τις αγαθές ενέργειες (του Θεού), όπως είναι δυνατό να στη ζωή μας να τις μιμούμαστε. Το να αποξενωνόμαστε από κάθε κακία, όπως είναι δυνατό, και στα έργα και στα λόγια και στη διάνοια να είμαστε καθαροί από τους μολυσμούς αυτής, αυτό είναι αληθινή μίμηση της θείας τελειότητας” (Γρηγόριος Νύσσης).

[69] 48 εδ. 48 Φαίνεται αυτό το εδάφιο να είναι το συμπέρασμα όλης της Επί του Όρους Ομιλίας, που αφορά τη νέα τελειότητα, δηλαδή τους στίχους 17-47. (Lagrange).